Suring Aklat: Dekada '70

Dekada ‘70

Ang Orihinal at Kumpletong Edisyon

Ni Lualhati Bautista

Anvil Publishing, 2023 Edition

1. PANIMULA

A. PAMAGAT

Ang Dekada ‘70 ay hango sa panahong sinubok ng pagbabago sa pamumuhay para sa mga ordinaryong mamamayan maging sa nakaaangat na uri ng tao. Malinaw na sinasalamin sa pamagat na “Dekada ‘70” ang lipunang binuklod ng kapangahasan sa ilalim ng mga alagad ng militar at mga kabataang minulat sa iba’t ibang paraan. Hudyat sa aklat na ito ang laya ng malikhang pagpapahayag sa pormang pasulat, na tuluyang nagpatingkad sa naitalang karanasan na pilit ibinabaon sa nakaraan.

Isang tanaw sa panahon kung saan karaniwan ang madugong pamamahala ng batas militar, na siyang gumising sa nagkakaisang puso na handang magpakasakit habang ipinaglalaban kung ano ang nararapat na trato sa bawat isa, kung anong isyu ang nararapat pagtuunan ng pansin, at kung anong mga hakbang ang magpapabuti sa kalagayan ng bawat pamilyang Pilipino. Sa isang banda, binigyang-tuon din ng aklat ang mga pagkakaiba sa pamumuhay ng mga babae sa mundo kung saan mas dominante ang kalalakihan. Naging makabuluhan ang paglalarawan sa mga karanasan ng isang babaeng tila nawalan ng sariling pagkakakilanlan, ng pagkakataong makamit ang pansariling hangarin, bilang asawa at ina.

Matagumpay na inilarawan sa aklat na ito ang kalagayan ng Pilipinas sa ilalim ng madugong rehime. Binigyang-diin ng “Dekada ‘70” ang buhay na may lumalabang puwersa tungo sa kalayaan at pagkakapantay, ang kahalagahan ng pamilya, maging ang mga pamamaraan upang muling makilala ang sarili, at ang pagtanggap sa umiiral na pagbabago sa loob ng panahon.

B. URI NG PANITIKAN AT GENRE  

Ang Dekada ‘70 ay isang nobela ng pangyayari kung saan naging sentro ng aklat ang paglalahad sa mga karanasan ng mga Pilipino animong nakakulong sa diktaduryang pamamahala. Binigyang-linaw ng pagsasalaysay sa unang panauhan ang mga kaisipan at pananaw ng pangunahing karakter na si Amanda Bartolome. Higit na pinairal sa akda ang pag-usbong ng pagtanggap sa sariling pagganap ng bawat Pilipino na karamihan ay naging parte ng pakikipagsapalaran sa pagsugpo ng mga di-makatarungang turing ng militar sa kapwa-Pilipino. Naging malinaw na batayan nito ang mga tunay na kaganapan sa panahon ng martial law kung saan nakibaka ang bawat indibidwal at buong loob na nagkaisa laban sa pamahalaang Marcos.

C. PAGKILALA SA MAY-AKDA

Si Lualhati Bautista ay isang tanyag na manunulat, nobelista, kritiko sa politika, at aktibista na may malaking kontribusyon sa kontemporaryong panitikan ng Pilipinas. Ipinanganak siya noong Disyembre 2, 1945 sa Tondo, Manila. Nagtapos siya sa Emilio Jacinto Elementary School noong 1958, at sa Torres High School naman noong 1962. Sandali siyang nag-aaral ng kursong journalism sa Lyceum of the Philippines ngunit binitawan niya agad ito bago pa man niya matapos ang unang taon.

Sa kanyang pagiging manunulat ay nakatagpo niya ang samu’t saring pagkilala at mga parangal. Iprinisenta niya sa masa ang mga aklat na pinamagatang Bata, Bata… Pa’no Ka Ginawa? (1988), ‘GAPÔ (1988) at Dekada ‘70 (1984) na hanggang ngayon ay kilala pa rin sa publiko. Sa kabuuan ng kanyang karera ay nakatanggap siya ng pagkilala na Gantimpalang Don Carlos Palanca para sa Panitikan ng Pilipinas, maging ang pagkilala mula sa Surian ng Wikang Pambansa noong 1987. 

Gamit ang kanyang kagalingan sa paghahayag sa paraang pasulat, naging matingkad ang hangarin ni Bautista na maghikayat ng pantay na pagtingin sa mga kababaihan. Siya ang nasilbing boses ng mga kababaihan sa panahong hindi handa ang lipunan sa lumalabang diwa nila. Hanggang ngayon, siya ay kinikilala bilang inspirasyon ng mga manunulat tungo sa malayang pagsulat lalo na sa mga isyung pampolitika.

2. PAGSUSURING PANGNILALAMAN

A. TEMA / PAKSA 

Malaking bahagi ng nobela ang pagtatalakay sa naging kalagayan ng Pilipinas at matagumpay nitong sinasalamin ang mga tunay na pangyayari noong umiral ang martial law. Binigyang diin nito ang mga tunay na kaganapan sa pamamagitan ng paglalahad sa naging karanasan ng pamilyang Bartolome. Samantala, naging tuon nito ang pagtuklas sa sariling landas sa buhay, ang pagkakaiba sa paniniwala at prinsipyo ng bawat karakter, maging ang kakayahang tanggapin ang kasalukuyang kinahaharap sa kabila ng mga trahedyang sinubok ang katatagan ng bawat isa sa kanila. 

Kakikitaan din ng detalyadong paglalahad sa naging buhay ng mga kababaihan noon, habang ginising nito ang kanilang kamalayan na mangarap para sa kanilang sarili. Kaya naman, madarama sa aklat na ito ang mga mapapait na karanasan ng isang pamilya at ng mga mamamayan na nagsilbing liwanag sa katotohanang pilit na itinataboy ng kasalukuyan. Higit nitong ipinahayag ang pagkakaisa ng bawat Pilipino sa panahong ipinagkait ng lipunan kung ano ang nararapat para sa kanila.

B. MGA TAUHAN, TAGPUAN AT PANAHON 

1. Amanda Bartolome - isang tipikal na ina noong 1970’s na nakatali sa batas ng asawa at sumusunod sa mga kagustuhan nito. Sa kuwento, unti-unti niyang hinayaan ang sarili na tumuklas ng mga ideyang hindi pangkaraniwan sa panahon noon, tulad na lamang ng paghahangad na magkaroon ng sariling katuparan tungo sa maunlad na sarili. 

2. Julian Bartolome Sr. - isang ama na binubuo ng kaniyang mga prinsipyo at paniniwala sa kung paanong paraan nararapat mamuhay ang mga kababaihan sa mundong pinapatakbo ng mga lalaki. Mataas ang tingin niya sa kanyang sarili at lubos siyang iginagalang ng kanyang asawa at mga anak. 

3. Julian “Jules” Bartolome Jr. - ang panganay ng mga Bartolome na unang namulat sa kalagayan ng Pilipinas. Siya ay isang aktibista na kalaunang sumapi sa “New Peoples Army” o NPA.

4. Isagani “Gani” Bartolome - siya ang pangalawang anak ng mag-asawa na nagnanais na mas maging matagumpay kaysa sa kaniyang ama.

5. Emmanuel “Em” Bartolome - pangatlo sa limang anak ng mga Bartolome na matapang na naghahayag ng kaniyang pananaw na may pakialam sa politika at nagpapahalaga sa mga Pilipinong hindi natatamasa ang pag-unlad. Isa siyang aktibista na kabahagi ng pagpapabuti ng kalagayan ng mga Pilipinong salat sa buhay.

6. Jason Bartolome - ang kanilang anak na may sariling paraan ng pagsasaya sa kabila ng mga kabiguan. Gaya ng ibang kabataan, biktima siya ng panahon ng martial law.

7. Benjamin “Binggo” Bartolome - ang bunsong anak ni Amanda at Julian na lumaking may pakialam sa bansa. Saksi rin siya sa mga pinagdaanan at mga karanasan ng kanilang pamilya. 

TAGPUAN

Ang tagpuan sa kwento ay ginanap sa tirahan ng mga Bartolome, kung saan nagsimula ang paglalahad ng pang-araw-araw na sitwasyon ng pamilya. Karamihan ng pagpapalitan ng pahayag ay naganap sa pagitan ng mag-asawang Bartolome at ng kanilang mga anak sa loob ng kanilang tahanan. Ito ang pook na nagsilbing pangunahing tagpo sa mga pagkakataong kinailangan nilang mag-ampon ng mga kasamahan ng anak sa kilusan. May mga sandali namang sumaglit ang mga karakter sa ibang lugar, gaya ng bookstore kung saan kinita ni Amanda ang kaniyang anak na si Jules upang magpaalam sa ina, sa presinto kung saan dinalaw ng mag-anak si Jules nang ito ay makulong, ay ilan sa iba pang tagpuan sa kwento.

PANAHON

Isang tanaw sa panahon ng martial law ang aklat na ito at binigyang buhay ng panimulang kabanata ang araw ng pagpapatupad nito. Idinetalye kung paano nagsimula ang pagpapatupad ng diktaduryang pamamahala na nagpalakas sa pwersang militar at naging sanhi ng pang-aabuso sa kapangyarihang iginawad ng pamahalaan. Ang kwento ay sinimulan sa taong 1972, ang taong idineklara ang martial law na sinundan ng pagpapawalang-bisa sa karapatang pantao ng mga Pilipino. Habang nagwakas ang akda sa kalagitnaan ng taong 1981, ang taong pagtatapos ng diktadurang Marcos. 

C. ESTILO NG PAGKAKASULAT NG MAY-AKDA

Magaan ang paglalarawan sa mga ideya ng akda at masusi nitong inilahad ang layunin ng may-akda sa kuwento. Madaling maunawaan ang ipinapahayag sa bawat kabanata dahil sa paraan ng pagsulat nito. May mga pagkakataon nagpapalit ng ginagamit na lengguwahe ang may-akda upang higit na maunawaan ang mga terminolohiya sa wikang Ingles dahil walang direktang salita ang katumbas nito sa Filipino. Naging mabisa rin ang paraan ng paggamit ng mga matatalinhagang salita sa paraang mahihinuha agad sa kasunod na pahayag ang kahulugan nito. 

Gumagamit din ito ng iba’t ibang ekspresyon upang mapayabong ang ideyang nais na ipahiwatig ng bawat karakter. Mula sa detalyadong paglalarawan hanggang sa malikhaing pagpapalitan ng pahayag ng bawat karakter, ay matagumpay na binuhay ng may-akda ang mga kaisipang nananalaytay habang ipinapaubaya sa mga mambabasa ang tuluyang pagtuklas sa mga ito. Kaya naman, matagumpay ang pagkilala sa mga pangyayari maging sa mga sitwasyong sensitibo na nagparating ng mga karanasan ng bawat mamamayang Pilipino sa panahon ng martial law.

Natatangi ang estilo ng pagkakasulat ng may-akda dahil ipinamalas nito ang kakaibang porma ng pagsulat, mula sa mga simbolo sa aklat hanggang wikang ginamit. Naging epektibo ang pamamaraang ito upang maaakit ang mga mambabasa na ipagpatuloy ang bawat kabanata, dahilan upang tangkilikin pa lalo ng mga Pilipino ang kanyang akda na hindi maikukumpara sa gawa ng iba pang manunulat.

3. PAGSUSURING PANGKAISIPAN

A. KAKINTALAN / KAISIPAN 

Binigyang-diin sa akda ang kahalagahan ng pagganap ng mga magulang sa buhay ng kanilang mga anak dahil sa puntong ito ay tumutuklas sila ng kanilang katuparan sa buhay. Naging makabuluhan ang akda dahil masusi nitong naipasa ang mga karanasan na maaaring sinapit din ng mga pamilyang namuhay sa panahon ng diktaduryang pamamahala. Nagkaroon din ng paglalarawan sa nagbabagong pag-iisip ng mga kabataan, lalo na’t sila ang binigyan ng kalayaang umunawa sa mga salik na naging dahilan upang manatili sa mababang uri ng pamumuhay ang kanilang kapwa tao.

Ang pagmamahal sa sarili at bayang sinilangan ang lumitaw sa bawat kabanata, kung saan hinimay ng may-akda ang mga realisasyon na naganap sa bawat karakter. Unti-unti, naging ganap sa akdang ito ang pagiging malaya ng bawat anak sa isang pamilya. Natutuhan ng pamilyang Bartolome na yakapin ang mga limitasyon sa pagtatalaga ng maunlad na kaisipan lalo na sa usaping pampolitika, bagay na hindi gaanong pinagtutuunan ng pansin sa panahong dapat umaayon lamang ang mga tao sa sinasabi ng gobyerno. 

Kahanga-hanga ang ipinamalas na katapangan ng may-akda sa kanyang aklat na naglalaman ng mga makatotohanan at dokumentadong pangyayari sa panahon ng 1970. Sa huli, matagumpay na naipaabot sa mga mambabasa ang tunay na aral ng kuwento–ito ay ang kakayahang humubog ng mga kabataang hindi magdadalawang isip na lumaban para sa sarili at kapwa mamamayan, lalo na sa panahong ginigipit ang mga taong naiiba ang paniniwala sa nakasanayang pag-iisip. Hanggang ngayon ay nagsisilbi pa ring representasyon ng nakaraan ang librong Dekada ‘70 dahil ito lamang ang akda na nangahas maglarawan sa administrasyong binuo ng mga programang nilagay sa mapanghamak na hangarin ang buong bansa.

B. KULTURANG MASASALAMIN

Ipinakita sa nobelang Dekada ‘70 ang mga kulturang Pilipino na hanggang ngayon ay maoobserbahan sa ating mga komunidad. Kumatawan sa tradisyunal na pamilyang Pilipino ang pamilyang Bartolome dahil naipakita nila ang pagmamahal at nagkakaisang puso sa kabila ng nagdaang pagsubok. Pundasyon ng kanilang pamilya ang mga magulang na handang gabayan ang kanilang mga anak sa buhay. Kaya mahihinuha na lumaking may prinsipyo ang mga anak sa ilalim ng pamilyang Bartolome.

Samantala, mahusay ding naipakita sa nobela na sinusukat ang tagumpay ng isang tao base sa kanyang mararating sa buhay. Naging basehan na nito ang edukasyon na nanatiling pangarap na lamang para sa maraming tao. Naipakita rin ang mga mabuting katangian ng mga Pilipino, gaya na lamang ng pagiging magalang at matulungin sa kapwa tao. Malinaw na kinilala sa akda ang mga kalidad na kapuri-puri, at binuhay nito ang magandang imahe ng isang tipikal na pamilya sa panahon ng 1970s.

4. LAGOM

Nag-umpisa ang nobela sa pagpapakilala sa mga tauhan at binigyang-pansin na ang nagkukuwento na si Amanda ay isang uri ng asawang alipin ng makalumang paniniwala sa tungkulin ng babae at lalaki. Sa una ay hindi niya pinansin ang mga pangyayari sa kanyang kapaligiran subalit nang magsimulang manaig ang damdaming aktibista ni Jules at ang pagka-mapusok ni Gani ay nabahala siya ng lubusan. Unti-unti ay nagkaroon siya ng kuryosidad kung ano nga ba ang dahilan ng ipinaglalabang prinsipyo ni Jules na katagalan nga'y tuluyan nang sumapi sa kilusang kalaban ng pamahalaan. Bunga nito'y nagkaroon ng lamat ang relasyon ng kanilang pamilya. Pati na rin ang iba pang anak na sina Em, Jason at Bingo ay nakaranas ng suliranin bunga ng pamamalakad sa ilalim ng batas militar.

Kalaunan, naganap ang iba't ibang pagsubok sa pamilya Bartolome tulad ng pagkakakulong ni Jules, pag-aasawa't maagang paghihiwalay ni Gani at Evelyn, pagbubulakbol ni Jason sa pag-aaral, pagtatanong ni Bingo sa nangyayari at ang pagiging mapusok manunulat ni Em. Sa hindi inaasahang pagkakataon ay nawalan ang isa sa mga anak ng Bartolome at nagtalo sina Amanda at Julian na halos umabot pa sa puntong maghihiwalay sila. Hindi natuloy ang binalak gawin ni Amanda at nagsilbi itong dahilan upang patuloy na kaharapin ng mag-asawa ang lahat ng suliraning dumaan sa kanilang buhay.

Sa huli, tagumpay na nalagpasan ng pamilya Bartolome ang mga pagsubok at nanatiling buo ang ugnaya't pagmamahal nila sa isa't isa. Kakikitaan ng kahalagahan ng matibay ng pundasyon ng isang pamilya upang makayanan ang lahat ng banta ng problema. Nagsilbi ang nobela bilang makabuluhang halimbawa ng pamilyang Pinoy na kayang lagpasan ang lahat, na atin pa ring maiuugnay sa kasalukuyang panahon kahit na nangyari ito noong Dekada '70.

5. MGA REAKSYON AT MUNGKAHI

Walang kasing husay ang mga babasahing handog ni Bautista at tunay na walang makahihigit sa kakayahan niyang maghayag sa paraang hahangaan ng mga mambabasa. Isang akda na walang katulad, punong-puno ng aral, na nagbigay buhay sa mapait na alaala ng nakaraang administrasyon kung saan maraming Pilipino ang nakaranas ng pang-aapi at dumaan sa mapang-abusong gawain sa ilalim ng mga taong dapat tinitiyak ang kaligtasan nila. Sa kabilang banda, pinagtibay din ng aklat na ito ang muling pagtuklas ng isang ina sa kaniyang pansariling katuparan sa buhay. Habang malawak din ang paglalarawan sa konsepto ng “perpektong pamilya” na hinubog ng mga pagkakaiba sa paniniwala at mga prinsipyo, na naging daan upang matutuhan nilang sundin ang napupusuang karera sapagkat kinikilala nito ang malayang bersyon ng kanilang sarili. 

Natuklasan ko rin sa aklat na ito ang mga pangyayaring nagpalala sa kalagayan ng ating bansa sa panahon ng martial law. Maraming naging hadlang sa pag-unlad ng mga negosyong nanggaling sa atin, lalo na sa sektor ng agrikultura at paggawa, dahil sa mga mapang-abusong dayuhan na nakahihigit ang uri ng pamumuhay kumpara sa normal na Pilipino. Nakapaloob din sa akda ang mga ideyang maituturing na hindi katanggap-tanggap noon. Masasabi kong malinaw na ipinakita ng may-akda ang pagkakahati ng bawat kabanata na nakatulong upang mapagtagpi-tagpi ang mga pangyayaring kinabilangan ng pamilya sa kwento. Napakahusay din ng mga salitang ginamit sa paglalahad dahil mas pinadali nito ang paglalarawan sa isip ng mga mambabasa.

Tunay na ang “Dekada ‘70” ay isang nobelang makabayan. Binuhay nito ang diwang nagmamahal sa lipunan at sa mga taong kinabilangan nito. Ipinakita rin sa nobela na walang katulad ang mga Pilipino, lalo na’t sila ay may paninindigang matatag pa sa bato. Nagkaroon ng mahusay na paglalahad sa mga hamon na pinagdaanan ng isang pamilya, habang sinasalamin rin nito ang kalayaan ng mga anak na tumuklas ng kanilang sariling katuparan sa hinaharap. Kaugnay nito, naging maingat rin ang may-akda sa pagsasama ng mga sensitibong paksa sa mga kabanata. Nagawa niyang ilahad ang mga ito sa paraang sensitibo, na kakikitaan ng mga mambabasa ng angkop na paglalathala. Kasama rin ang paglalarawan sa mga kababaihan bilang taong-bahay lamang, maging ang mga pananaw na hindi kanais-nais ay maayos na nailahad.

Ang kabuuang nilalaman ng nobela ay tunay na kapupulutan ng aral at magsisilbing alaala sa ating mga namumuhay sa kasalukuyan–na mapalad tayo na mabuhay sa panahong tapos na ang diktaduryang pamamahala. Ang Dekada ‘70 ay patuloy na maghahayag ng mga layunin nito sa publiko at ito ay ang pagiging mulat sa nangyayari sa lipunan at ang kahandaang ialay ang sarili para sa mas maginhawang pamamalakad. Dahil sa mga adhikaing inukit ng mga mamamayan, nakamit natin ang malayang kinabukasan na para sa lahat.

Sulatin Blg. 6 - Madaling maging tao, mahirap magpakatao

        Higit sa lahat ng uri ng mga may buhay ang isang tao dahil ito ay may kakayahang makapag-isip, makadama, at makapagpahayag ng saloobin. Tinutukoy sa kasabihang “madaling maging tao, mahirap magpakatao” ang kakayahan ng isang tao na gampanan ang kaniyang mga layunin sa buhay sa paraang nararapat, base sa itinakdang pamantayan ng lipunan. Kung titingnan sa malawakang saklaw, maiuugnay ito sa mga pagpapasya na isinasagawa ng isang tao batay sa kakayahan nitong pumili sa panig ng tama o mali. Nalalagay tayo sa maraming sitwasyon kung saan sinusubok ang ating moralidad at mga prinsipyo. Malinaw na hindi lamang pinag-uusapan ang kabuuang pagpapakahulugan sa salitang ‘tao’ dahil kaakibat nito ang mga gawaing susubok na magreresulta sa pagsibol ng mabuting kalikasan nito.

Sinisikap ng isang indibidwal na tuklasin ang kaniyang sarili sa pamamagitan ng pakikipagkapuwa. Minumulat tayo ng mga pagkakaiba at nagsisilbi itong impluwensya upang mabago ang ating pagtingin sa iba’t ibang aspeto ng sitwasyon. Nakakamit natin ang malayang pagpapahayag ng mga pansariling saloobin at tinutulungan tayo nitong maging mapanuri at maging matalino sa lahat ng oras. Dito pumapasok ang pagpapakatao, na kinikilala ang pananagutan dahil ang tao ay may kalayaan, may konsensiya, at higit sa lahat ay may panindigan. Sukatan nito ang pagmamalasakit sa iba, ang buong pusong paglalaan ng sarili para sa kapwa, ang kahandaang ialay ang sarili para sa bayan. Nagiging batayan din nito ang kakayahan nating magpahalaga para sa lahat. Kaya mahihinuha na may angking hirap ang pagpapakatao dahil may iilan sa atin ang pinipiling maging makasarili, ang gumawa ng mga bagay na ikapapamahamak ng iba, ang mapilitang yumakap sa maling gawain.

Sa ngayon, nagsisikap ang bawat isa na humubog ng mga kabataang kaya pagsabayin ang pagiging tao at ang pagpapakatao. Nagsisimula sa tahanan ang paunang ideya at pamamaraan para sa kamalayan na magpapaunlad sa kabuuang kaalaman ng isang bata na hatid ang matalinong pag-uusisa. Mahalaga na kahit sa simpleng pamamaraan ay magawa nating magpakatao sa ating kapwa upang maipagpatuloy ang mabuting kondisyon ng ating komunidad. Nararapat nating tandaan na hindi lamang tayo para sa ating sarili, kundi para rin sa iba pang tao. Mabuhay sana tayo nang may dangal at paninindigan para sa ating sarili at para sa ibang tao.

Sulatin Blg. 5 - Kung hindi ukol, hindi bubukol

    Sa pagsisimula ng bagong taon, minumulat tayo ng panibagong pananaw at mga layunin sa buhay. Habang may malaking kaibahan ang pagpupumilit sa ipinagkakaloob ng Maykapal, tiyak na mas karaniwan sa atin ang humiling nang humiling sa paniniwalang sa pagdating ng panahon ay mapapasaatin ito. Pinatunayan ng kasabihang, “kung hindi ukol, hindi bubukol” na sa punto ng ating buhay ay makakaranas tayo na magpalipas ng oportunidad o ipagpaliban ang paghahangad ng mga bagay na nais nating makuha dahil hindi iyon ang nakatakdang mangyari para sa atin. Sadyang puno ng sorpresa ang buhay na tinatahak ng bawat isa sa atin, kaya hindi na bago ang mag-akala na makukuha natin ang mga ito. Maituturing na ang kasabihang ito ay isang makabuluhang pahiwatig na nagpapaunlad sa ating kakayahan na tumanggap ng mga pagkabigo na maaring mangyari sa buhay tungo sa matatag na pagsulong sa panahon ng mga pagsubok.

Malinaw na hindi lahat ng mga nais nating mangyari ay matutupad dahil ang lahat ng ito ay kinakailangang sumalang sa makamundong posibilidad. Hindi sa lahat ng oras ay pabor sa atin ang tadhana. Kadalasan, mapipilitan tayong bumitaw sa mga pangarap na pinipilit nating maabot dahil salungat ito sa nakatakda nating makuha. Ang kahandaan na maghintay at kakayahang tumanggap ng mga mapapait na pagkakataon ay isang tanda ng maunlad na pagtingin sa lahat ng bagay. Kahit na walang katiyakan ang mga kaganapan sa ating buhay, nararapat na ituring natin ang mga ito bilang hakbang tungo sa mga oportunidad na maglalagay sa atin sa kaginhawaan. Kaya naman, matuto tayong magpamalas ng positibong pananaw lalong-lalo na sa mga panahon na sinusubok tayo ng buhay.

Isa lang ang ipinapahiwatig ng kasabihang ito. Kahit dumaan pa tayo sa butas ng krayom, walang magbabago kung pinipilit nating makuha ang hindi nakatakda para sa atin. Sa ngayon, mahalaga na hindi tayo magmadali upang makapaglaan ng sapat na oras sa pagpapahinga at mag-ipon ng lakas sa panibagong hamon. May tamang oras ang lahat para sa mga ibig nating mangyari sa buhay. Sa pamamagitan nito, magiging mas malinaw ang ating inaasahan lalo na sa mga oportunidad na darating sa atin. Habang binabaybay ang malawak na karagatan ng mga di-tiyak na pagkakataon, maging bukas sana tayo sa pagtanggap at huwag matakot na tanggapin ang pait ng mga naglahong oportunidad dahil may tamang landas na kaloob sa atin ang tadhana, na ating matutuklasan sa tamang panahon.

Sulatin Blg. 4 - Kanser ng Lipunan

Credits: Cartoon by Angelo Lopez (2014)

    Kahinaan ng Pilipinas ang pag-usbong ng mga taong hatid ang mapanghamak na layunin sa kanilang kapwa. Sa pagsilang ng kasamaan na hinubog ng mga taong nasa likod ng kapangyarihang higit sa ating lahat, nananalaytay ang mga sugat na pigil ang paghilom. May mga karanasang patuloy na kumikirot sa laman ng bawat indibidwal, dala ng korapsyong nangingibabaw sa buong bansa. Mahirap patunayan ang hangganan ng isyung ito sapagkat mas lamang ang mga taong pinipiling maging kasapi nito, sa pamamagitan ng pakikiisa sa mga gawaing hatid lamang ang kasiyahan sa kanilang pansariling hangarin at hindi ng para sa nasasakupan. Ang mga bagay na ito ang siyang nagpahirap at patuloy na nagpapahirap sa bawat pamilyang Pilipino. 

Sa likod ng mala-perpektong mekanismo ng korapsyon ang suporta mula sa mga personalidad na hindi mo aakalaing parte ng pagdaloy nito. Sila ang bumubuo sa mga tagong operasyon na bumubuhay at tumutugon sa pagpapatakbo ng harap-harapang panloloko sa taumbayan. Walang takas sa paghihirap ang mga taong kabilang sa laylayan, bilang sila ang pilit na kinukulong sa hawla ng mga pinagkaitang mangarap. Malaking puwang at pagkakaiba sa antas ng pamumuhay ang naghihiwalay sa mga mahihirap at mga taong nakaaangat. Maraming nasisilaw sa panandaliang kinang na hatid ng salapi, kaya naman masasabi nating sinusubok sa mundo ang integridad at katapatan ng isang tao. Sa kabila ng mga hakbang sa pagsugpo nito, nananatiling bigo ang mga mulat sa pagpapatalsik ng mga garapal na mamumuno. Mapaglaro ang tadhana para sa mga mahihirap na biktima ng malawakang pang-aabuso sa kapangyarihang nasa kamay ng mga nakatataas na uri ng tao.

Nararapat na maunawaan natin ang kahalagahan ng pagiging maalam sa kasalukuyang lagay ng lipunan. Malaking tulong sa bawat isa sa atin kung iiral ang pagkakaisa sa pagpapahayag ng mga maling nakikita sa iba’t ibang aspeto, upang muling umusbong ang pag-asa na tuluyang makakawala sa kasalukuyang sistema ng korapsyon ang ating bayan. Sa bawat hakbang, pagsubok, at pagtitiwala, manatili sana ang mga taong hindi magpapasakop o kailanman ay hindi magiging kabahagi ng mga maiitim na hangarin. Hindi man ngayon, ngunit balang araw, mapapalitan din ang mga korap na tagapaglingkod ng mga kabataang mulat at aasahang matapat na iaalay ang sarili para sa pag-unlad ng nasasakupan at ng buong bansa.

Sulatin Blg. 3 - Anak

Ang kawalan ng pagkakataon na maituwid ang mga pagkakamali ay isang sitwasyon na kinatatagpuan ng maraming anak sa isang pamilya. Dahil sa nagbabagong ‘uso’ at mga gawaing inaasahan sa isang tao, hindi maipagkakaila na madaling makisabay sa agos na nakapanglilihis ng landas ang mga kabataan. Kadalasan, kapalit ng panandaliang kasiyahan ang tuluyang pagkasira ng sarili, lalong-lalo na ng mga pangarap sa buhay. Ang klasikong kantang “Anak” ni Freddie Aguilar ay naglalarawan sa isang pamilya na minsang sinubok ng mga maling desisyon sa buhay ng kanilang anak. Binigyang diin nito na kayang maglaan ng pagmamahal, pagtanggap, at pagpapatawad ng mga magulang kasabay ng paniniwalang mababago ang nakatakda at unti-unting maitatama ang mapait na kahapon. Pinatunayan ng kantang ito na ang ating mga magulang ang nagsisilbing pundasyon ng ating sarili. Kaya naman bilang mga anak, nararapat lamang na maging responsable tayo sa ating tadhana, dahil ang pagkilala sa mga responsibilidad na ito ay kaakibat ng mapayapang buhay kasama sila.

Walang magulang ang naghahangad na malagay sa masamang karera ang kanilang anak. Sa lahat ng pagsasakripisyo, pagtitiis, at pagpapasakit nila ay nangunguna ang mga bagay na makabubuti sa atin. Sa kabila ng mga hamon sa buhay, layunin nilang ibigay ang kinabukasang angkop sa ating mga pangarap. Ang ating mga magulang ang unang nagparamdam sa atin na tayo ay mahalaga at nararapat na mahalin. Gaano man kasama ang pag-uugali ng isang anak, hinding-hindi magagawa ng isang magulang na talikuran itong tuluyan. Mahalagang maunawaan natin na wala tayo kung wala ang ating mga magulang. Ang natatangi nating sukli sa kanilang pagmamahal ay ang pagiging isang anak na may prinsipyo, isang anak na kayang kumilala ng tama at mali, at higit sa lahat ay isang anak na may pangarap din para sa kanila. Nararapat lamang na pahalagahan natin ang oras at mga pagkakataon na kasama natin sila habang ipinapadama natin kung gaano sila ka-importante sa ating buhay. Habang tayo ay umuunlad at tumatayo sa sarili nating mga paa, huwag sana natin kalimutan ang ating mga magulang na nagsilbing gabay sa malabong daan patungo sa tagumpay. 

Isang paalala sa ating lahat na ipagpasalamat ang espesyal na regalo na ating natanggap mula sa unang araw nang tayo ay isilang–sila ang ating mga magulang. Bilang isang anak, matuto sana tayong magpamalas ng pagpapahalaga hindi lamang sa mga materyal na ibinibigay nila, ngunit pati na rin sa pagmamahal na kaloob nila na hindi mahihigitan nino man. Kaya sa bawat pagkakataon, huwag tayong mahiya na magpahayag ng ating pagmamahal sa kanila. Lagi nating isaisip na malaking bahagi ng ating pagkakakilanlan ay binuo ng ating mga magulang, gamit ang diwang pinag-iisa ng pamilyang pinagtibay at hinubog ng pagmamahal.

Sulatin Blg. 2 - Kilalanin mo, Siya

Ang kamalayan at kagalingang umunawa sa murang edad ang nagtulak sa kanya na magsumikap upang makuha ang tagumpay na hinubog ng determinasyon at mga pagsubok. Namulat siya na ang buhay ay may angking pait na hatid ng mga karanasang hindi mapipigilan. Siya ay kilala bilang si Ailyn, isang manunulat na malayang naghahayag sa madla, isang ordinaryong mag-aaral na nagniningning sa piling ng mga bagay na kasiyahan ang hatid sa kanya. Siya ay labing anim na taong gulang at kasalukuyang naninirahan kasama ang kaniyang pamilya sa Pasig. Anim silang magkakapatid at siya ang pangalawang anak na babae na ipinanganak taong 2008. 

Maraming bersyon niya ang nabubuhay, habang nagkakaiba naman ang mga ito base sa lalim ng kaniyang ugnayan sa isang tao. May angking husay siya sa pagsulat, bagay na kaniyang ipinagpapasalamat dahil ito ang nakapagpapagaan sa kaniyang maramdaming puso, at nagsisilbing hantungan sa pagkakataong nag-iisa. Bukod dito, hilig niya rin ang pagbabasa ng mga libro na humahaplos sa puso at pumupukaw sa makabagong ideya na nagpapaunlad sa kaniyang pang-unawa at kaalaman. Napili niyang sumugal sa akademikong strand na STEM, kung saan sinubok ang kaniyang katatagan bilang isang mag-aaral. Ngunit hanggang ngayon ay hindi pa rin niya batid kung ano ang nais niya marating, kung anong propesyon ang makapagpapasaya sa kaniya sa habang buhay. Bagamat may mga pinagpipilian, pinangungunahan siya ng takot at pangamba sa kaniyang magiging desisyon. Sa ngayon, higit niyang pinahahalagahan ang paghahanda sa kaniyang pagsabak sa patimpalak ng journalism. Naniniwala siya na kahit masukal ang daan patungo sa hardin kung saan abot-kamay ang ginhawa at pagpapala–walang makapipigil sa umaapoy at lumalabang diwa dahil hindi siya susuko. Natitiyak niya na ano man ang mapili niyang kurso sa kolehiyo ay buong loob niyang iaalay ang sarili upang makapagtapos ng pag-aaral para maisakatuparan ang mga layuning napag-isipan na susundin sa pagdaan ng panahon.

Gaya ng iba, nangangarap siyang makawala sa mahigpit na pagkakagapos mula sa kadenang dugtong ang kahirapan. Gamit ang karunungan at kaalaman sa buhay, umaasa siyang makakamit niya unti-unti ang mga layunin na nagsisilbi niyang inspirasyon upang magpatuloy. Hangad niyang maging produktibong kabahagi ng lipunan na mas pagtitibayin pa lalo ng pagsisikap at pagtitiyaga. Kasabay ng mga ito ang pagtuklas sa iba pang sangay ng pag-aaral na makatutulong sa kaniyang pag-unlad bilang tao. Kaya naman, tunghayan natin ang kaniyang mga pagkatuto dahil nagsisimula pa lamang ang buhay para sa kaniya.

Sulatin Blg. 1 - Para sa Sarili, Para sa Pamilya

Isa sa mga pangarap ko sa buhay ang makatapos ng aking pag-aaral. Bukod sa pansariling kapakanan, higit na mapapabuti nito ang pinansyal na kalagayan ng aming pamilya. Dangal at kaunlaran ang hangad kong ihandog sa aking mga magulang bilang isang tao na may tiyak na kinabukasan, isang anak na kayang sumuporta, at magbigay ng maginhawang buhay para sa kanila. Noon pa man, iniisip ko na kung gaano kagaan sa pakiramdam ang isang araw na hindi problema ang pera. Sa pamamagitan ng pag-aaral nang mabuti, naniniwala akong makakamit ko rin ang mga hangarin ko sa buhay.

Inspirasyon ko na magpatuloy at magsumikap hanggang sa matamo ang tagumpay ang aking mga magulang. Walang araw na hindi ko naisip kung gaano kahirap ang buhay kung wala sila sa tabi ko ngayon. Kasabay ng pag-unlad ng aking kaalaman at pagtugon ko bilang kabahagi ng lipunan, higit kong pinahahalagahan ang pagsasakripisyo, pagsisikap, at pagmamahal na buong ipinagkaloob nila sa akin. Sa bawat patak ng pawis, sa bawat kirot ng kasukasuan, sa bawat hinaing na masakit ang katawan, mananatili akong pursigido upang masuklian ang lahat ng pagtitiis at mga pinalipas na oportunidad para sa sariling kasiyahan. Tanging edukasyon ang makapagbabago sa ihip ng hangin upang tuluyan kong maabot ang mataas na antas ng pamumuhay. Kaya naman, sa kahit anong hamon ng buhay ay hindi ako padadaig. Walang makatitibag sa diwa ng isang taong handang magpakasakit para magtagumpay. 

Alam kong malayo pa ang lalakbayin ko upang makamit ang aking mga pangarap. Magiging posible ang lahat ng ito sa gabay ng Maykapal, maging ang suporta ng aking pamilya, sa aking pagtitiwala at pinanghahawakang pag-asa, mga kaibigan, at mga taong bumubuo sa akin. Titiyakin ko ring hindi mauuwi sa wala ang lahat nang pinagpaguran ng aking mga magulang para madama ko ang edukasyong kalidad, gayundin ang makaranas ng mga bagay na hindi karaniwan sa ibang kabataan. Buong puso kong iaalay ang aking sarili sa pagbabago at paniniwalang mayayakap ko rin ang tunay na kaginhawaan ng buhay. Balang araw, magbabalik ako sa mga nagdaang panahon na mayroong ngiti sa aking mga labi, tanda ng isang maunlad na pagtatapos at panibagong bukas kung saan walang bagay ang hindi maganda. Walang nasasayang sa bawat pagsubok sapagkat ito ay patunay na kailanman ay walang makakapigil sa taong lumalaban para sa sarili at para sa pamilya.